Saz Çeşitleri Nelerdir? Bilgi Tarihçe

Saz Çeşitleri Nelerdir? Bilgi Tarihçe

Saz, Türk halk müziğinin en bilinen ve en çok kullanılan telli çalgılarından biridir. Saz, genel bir tanımla uzun saplı telli çalgıların tümünü kapsar. Tarihsel olarak kökleri Orta Asya’ya kadar uzanan saz, Türklerin Orta Asya’dan Anadolu’ya getirdiği müzik kültürünün bir parçasıdır. Bu yazıda saz çeşitleri, tarihçesi ve önemli bilgileri detaylı bir şekilde ele alacağız.

Saz Nedir?

Saz, telli bir çalgı olup bağlama ailesi içerisinde yer alır. Bağlama, kopuzdan evrilmiş bir enstrüman olarak kabul edilir ve Anadolu’daki halk müziğinde büyük bir yere sahiptir. Saz, bir mızrap yardımıyla veya parmaklarla çalınır ve üzerinde genellikle 7 veya 8 tel bulunur. Teller çift veya üçlü gruplar halinde düzenlenmiştir ve farklı akort sistemlerine göre ayarlanabilir.

Saz Çeşitleri

Saz ailesi, çeşitli boyutlarda ve ses aralıklarında çalgılardan oluşur. Bu çeşitlilik, sazın farklı müzik türlerinde ve farklı çalma tekniklerinde kullanılabilmesine olanak tanır. İşte en yaygın saz çeşitleri:

• Bağlama: Saz ailesinin en yaygın üyesidir. Orta boyutlu bir enstrümandır ve Türk halk müziğinde yaygın olarak kullanılır. 7 veya 8 telli olarak bulunur ve çeşitli akort sistemlerine sahiptir. Bağlama, hem solo çalgı hem de eşlik enstrümanı olarak kullanılır.
• Çöğür: Daha kısa saplı bir bağlama türüdür ve ince bir ses yapısına sahiptir. Genellikle ağıtlar ve türkülerde kullanılan çöğür, halk ozanlarının da tercih ettiği bir çalgıdır. Eski dönemlerde ozanlar tarafından sıkça kullanılmıştır.
• Tambura: Uzun saplı ve ince yapılı bir çalgıdır. Bağlamadan daha derin bir ses çıkarır ve geniş ses aralığına sahiptir. Bozlak, uzun hava gibi türkü türlerinde sıkça kullanılır. Sesi derin ve tok olduğu için genellikle ritmik arka planlar oluşturmak amacıyla çalınır.
• Divan Sazı: Bağlamanın en büyük boyutlu türüdür. Sapı oldukça uzun olup, sesi daha kalın ve dolgun çıkar. Divan sazı, özellikle uzun hava ve bozlak gibi türkü türlerinde kullanılır. Sesinin gücü, bu türkülerin dramatik yapısını destekler.
• Cura: Saz ailesinin en küçük üyesidir. Yüksek perdeli ve ince bir sese sahiptir. Cura, özellikle ritmik çalımda ön plana çıkar. Türk halk müziğinde, hızlı tempolu ezgilere eşlik etmek için tercih edilir.
• Tarbuka (Tanbura): Türkiye’nin batı bölgelerinde daha yaygın olan kısa saplı saz çeşididir. Kendine özgü bir çalma tarzı vardır ve özellikle Ege bölgesinin halk müziğinde kullanılır. Genellikle iki telli veya üç tellidir.

Sazın Tarihçesi

Sazın tarihçesi, Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan Türk göçlerine dayanır. Kopuz adı verilen eski bir çalgı, sazın atası olarak kabul edilir. Eski Türkler, kopuzu hem müzik yapmak hem de kahramanlık hikayelerini anlatmak için kullanırlardı. Kopuz, İslamiyet’in kabulünden sonra da varlığını sürdürdü ve zamanla çeşitli değişimlere uğrayarak bugünkü saz formuna ulaştı.

Orta Asya Dönemi:

Orta Asya’da yaşayan eski Türk boyları, kopuz çalarak destanlarını anlatırlardı. Bu çalgı, toplumsal yaşamda önemli bir yere sahipti. Kopuz, Türk mitolojisi ve dini ritüellerde de sıkça kullanıldı. Zamanla Türklerin Anadolu’ya göç etmesiyle kopuz, yeni formlar kazanarak saz adını aldı.

Osmanlı Dönemi:

Osmanlı İmparatorluğu döneminde saz, hem saray müziğinde hem de halk müziğinde önemli bir enstrüman haline geldi. Özellikle Osmanlı döneminde saz çalan halk ozanları ve âşıklar, sazı bir anlatım aracı olarak kullandı. Bu dönemde saz, Anadolu’nun farklı bölgelerine yayılarak çeşitli boyutlarda ve şekillerde çalınmaya başladı. Osmanlı sarayında da kullanılan saz, zamanla divan sazı gibi büyük boyutlara sahip türleriyle halkın dikkatini çekti.

Cumhuriyet Dönemi ve Modern Zamanlar:

Cumhuriyet’in kurulmasıyla birlikte Türk halk müziğine olan ilgi arttı ve saz, bu müziğin en önemli enstrümanlarından biri haline geldi. Özellikle TRT’nin kurulmasıyla birlikte sazın kullanımı yaygınlaştı ve arşivlerde yer aldı. Günümüzde saz, Türkiye’de hem halk müziğinde hem de modern müzik türlerinde kendine yer bulmuş bir enstrümandır. Ayrıca dünya çapında da tanınan bir çalgı haline gelmiştir.

Sazla İlgili Sıkça Sorulan Sorular

1. Saz çalmak zor mu?

Saz çalmak başlangıçta biraz zorlayıcı olabilir, ancak temel akorlar ve ritim tekniklerini öğrendikten sonra çalması oldukça keyifli ve kolaydır. Düzenli pratik yaparak hızla ilerleme kaydedilebilir.

2. Saz çalmak için nota bilgisi gerekli mi?

Saz çalmak için nota bilgisi şart değildir. Geleneksel olarak saz, kulaktan öğrenme yoluyla çalınır. Ancak nota bilgisi, daha karmaşık eserleri öğrenmede ve çalma yeteneğinizi geliştirmede faydalı olabilir.

3. Saz çeşitleri arasındaki farklar nelerdir?

Saz çeşitleri, boyutları, ses aralıkları ve kullanım amaçlarına göre farklılık gösterir. Örneğin, cura ince ve yüksek tonlarda çalınırken, divan sazı daha kalın ve derin tonlar çıkarır. Tambura ise daha dengeli bir tınıya sahiptir.

4. Saz fiyatları ne kadardır?

Saz fiyatları, yapımında kullanılan malzemelere, işçiliğe ve sazın türüne göre değişiklik gösterir. Başlangıç seviyesindeki sazlar 500 – 1.500 TL arasında bulunabilirken, profesyonel sazlar 3.000 TL ve üzeri fiyatlara çıkabilir.

5. Saz hangi müzik türlerinde kullanılır?

Saz, özellikle Türk halk müziğinde, bozlak, uzun hava, ağıt, türkü gibi müzik türlerinde sıkça kullanılır. Ayrıca modern müzik türlerinde de saz, melodi ve ritimlerde yer bulabilmektedir.

Sonuç: Saz, Türk halk müziği kültüründe köklü bir geçmişe sahip, farklı çeşitleriyle geniş bir ses yelpazesi sunan önemli bir enstrümandır. Orta Asya’dan Anadolu’ya uzanan bir tarihçeye sahip olan saz, günümüzde hem geleneksel müzikte hem de modern müzik türlerinde kullanılan bir çalgıdır. Farklı boyutları ve türleriyle her seviyeden müzisyene hitap eden saz, zengin kültürel mirasımızın bir parçası olmaya devam etmektedir.